BM Güvenlik Konseyi, 11 Temmuz 2023 tarihinde Suriye’ye giden insani yardım mekanizmasının görev süresinin uzatılmasını görüşmek üzere bir toplantı yaptı. Ancak sunulan iki karar taslağı üzerinde uzlaşma sağlanamadı.   

Brezilya ve İsviçre’nin sunduğu ve Babü’l-heva (Cilvegözü) kapısı için sürenin 9 ay yerine 12 ay olmasını öngören düzeltilmiş taslak Rusya tarafından veto edildi. Taslak Rusya’nın sınırlardaki teslim işlemlerinin iyileştirilmesi, insani yardım faaliyetlerinin mayınlarla ilgili işleri de içerecek şekilde genişletilmesi ve Suriye'deki yerinden edilme krizinin ölçeğinin kabul edilmesi gibi karar taslağında talep ettiği maddeleri de içeriyordu.   

Rusya’nın hazırladığı taslakta ise Babü’l-heva kapısı için sürenin 6 ay olması, Genel Sekreter’in 10 Aralık 2023’e kadar tek taraflı yaptırımların Suriye’deki insani durum ve insani ihtiyaçlar üzerindeki etkisi ile sürdürülebilir kalkınma projelerinin Suriyeli mültecilerin ve yerinden edilmiş kişilerin anavatanlarına güvenli, onurlu ve gönüllü dönüşlerine katkısına ilişkin özel bir rapor sunması yer alıyordu.       

BMGK’nin Batılı daimî üyeleri ile Rusya arasında 2014’ten bu yana Güvenlik Konseyi’nde normalde beklenenin aksine, her iki taraf da Suriye’ye insani yardım ulaştırılmasına ilişkin sunulan iki taslağı müzakere etmek için daha fazla çaba sarf etmek istemedi. Bu Suriye rejiminin izni olmadan gerçekleşen sınır mekanizmasının iptal olmasına neden oldu.    

Her iki taslak dil olarak birbirine yakın olsa da kabul edilmedi. Brezilya delegesi oylama başarısız olduktan sonra şöyle konuştu: “Rusya’nın hazırladığı taslağın bazı unsurları, İsviçre-Brezilya taslağındaki metne zaten dahil edilmişti. Ayrıca Suriye rejimi temsilcisi tarafından ifade edilen endişeleri ele alıyordu.”   

Güvenlik Konseyi’nde mekanizmanın iptal edilmesinin arkasında 3 muhtemel bağlam veya neden var. Bunlar Rusya’nın mekanizmayı sona erdirme arzusu, Batı’nın çözüm arzusunun olmaması ve Batılı ülkelerin veto ile Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na gitme arzusu şeklindedir.   

• Rusya’nın mekanizmayı sona erdirme arzusu: Rusya, Birleşmiş Milletler’in deprem felaketinden sonra 13 Şubat’ta Rai ve Babüsselam sınır kapıları için rejimden aldığı izni kullanmaya çalışıyor. Rusya’nın temsilcisi, rejimin egemenliğini ihlal eden uluslararası bir karara gerek olmadığını ve rejimin gerektiğinde Babü’l-heva kapısı veya diğer kapılara da böyle bir izin verebileceğini ve Birleşmiş Milletler’in depremden sonra rejimle temas ve koordinasyonu mekanizma olmadan organize edebildiğini bunu kanıtladığını söyledi.   
• Batılıların çözüm arzusunun olmaması: Rusya’nın temsilcisi bu hususu şu şekilde ifade etti: “Batılı ülkelerin çözüme ulaşma isteği ve iradesi yoktu. Bu tutum Rusya’yı veto hakkını kullanmaya iten pro-aktif bir yöntemdir.” BMGK’nin Batılı daimî üyelerinin bu tutumu, özellikle Rusya’nın sınırlar aracılığıyla yardım dağıtımını engelleme çabası içine girmesinden sonra 2022’nin sonunda hazırlanan “adalet” adını taşıyan alternatif bir mekanizmanın varlığı ile Rusya’ya daha fazla taviz vermeme isteğinin bir sonucu olabilir.   
• Genel kurula gitme: 26 Nisan 2022 tarih ve 67/262 sayılı karar uyarınca, Güvenlik Konseyi’nin daimî bir üyesinin veto hakkını kullanmasının ardından 10 gün içinde Genel Kurul’un resmi olarak toplanmasına ve bu durumun görüşülmesine karar verildi. Bu karar, Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinden sonra alındı.   

Rusya’nın 2642 (2022) sayılı İnsani Yardım Kararı’ndan önceki vetosu da Genel Kurul’a gitmiş ancak veto kullanımının görüşüleceği oturum düzenlenmeden önce karar kabul edilmişti. Güvenlik Konseyi’nin önümüzdeki on gün içinde mekanizmaya ilişkin bir karar üzerinde anlaşmaya varamaması durumunda durum farklı olacaktır. Bu da Güvenlik Konseyinde reddedilen formüle veya Genel Kurul tarafından belirlenen değiştirilmiş bir formüle göre yardım kararının uzatılmasına karar verilebileceği anlamına geliyor. Bu adım Rusya’ya, Ukrayna’ya karşı savaştan sonra artık mutlak yetkiye sahip bir veto devleti olmadığı, veto yetkisinden yoksun bırakılabileceği ve bazı kararların Birleşmiş Milletler’in diğer organlarına devredilebileceği mesajını verecektir.   

Sonuç olarak, sınırdan Suriye’ye insani yardım kararının engellenmesi, yardımların Suriye’ye ulaşmasının engellenmesi veya rejimin iznine geri dönülmesi anlamına gelmiyor. Bu mekanizmanın ve Rusya’nın Güvenlik Konseyi’nde veto hakkını kullanmasının alternatifleri mevcut.