Giriş

6 Şubat 2023’te Suriye’nin kuzeybatısında meydana gelen depremin vurduğu bölgeler ile Türkiye arasındaki sınır kapıları yaklaşık 200 km’lik bir mesafede bulunuyor. Suriye’de muhalefetin kontrolü altındaki bölgeler, afet bölgesi ve acil müdahaleye ihtiyaç duyan bölgeler olarak ilan edildi. Ancak devletlerin ve uluslararası kuruluşların insani müdahale çağrılarına yanıt verebildiği tek yer Türkiye’ye açılan sınır kapıları.

1. Türkiye ile Suriye’nin kuzeybatısındaki deprem bölgeleri arasındaki sınır kapıları

Suriye’nin kuzeybatısındaki muhaliflerin kontrolü altındaki bölgeler, bazı kara sınır kapıları aracılığıyla Türkiye’ye bağlı. Bunların başında şunlar geliyor:

1. Babü’l-heva (Cilvegözü) kapısı: Suriye’nin kuzeybatısındaki İdlib ile Türkiye’nin güneyindeki Hatay’ı birbirine bağlayan en büyük ve en önemli sınır kapısıdır. Sivil ve ticari geçişe açık olup Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 2672 (9 Ocak 2023) sayılı kararı uyarınca insani yardım konvoylarının geçişi için BM tarafından onaylanan tek sınır kapısıdır. 
2. Babüsselam sınır kapısı: Suriye’nin kuzeyindeki Halep ile Türkiye’nin güneyindeki Kilis’i birbirine bağlayan önemli ikinci sınır kapısıdır. Sivil ve ticari geçişe açık olup 2014’te çıkarılan 2165 sayılı kararla BM yardımlarının girişi için onaylanan sınır kapıları arasında yer almaktadır. Ancak yardım girişi 2533 (2020) sayılı karar ile durduruldu.
3. Rai sınır kapısı: Suriye’nin kuzeyinde Halep’e bağlı el-Rai ile Türkiye’nin güneyindeki Çobanbey’i birbirine bağlayan kapı sivil ve ticari geçişe açık.
4.  Cerablus sınır kapısı: Suriye’nin kuzeyindeki Cerablus ile Türkiye’nin güneyindeki Karkamış’ı birbirine bağlayan, sivil ve ticari geçişe açık sınır kapısıdır.
5. Hammam sınır kapısı: 2019 yılında açılan yeni sınır kapısı, Suriye’nin kuzeybatısındaki Afrin’e bağlı Cenderes ile Türkiye’nin güneyindeki Hatay’ı birbirine bağlıyor. Kapı sivil ve ticari geçişe açık. Açıldığı sırada sadece askeri geçişe açık iken daha sonra sivil kullanıma da açıldı.

Bu kapıların bir kısmı uluslararası olup Suriye’deki sınır kapılarının önemlileri arasındadır. Bu kapılardan her gün 500’den fazla ticari tır geçmektedir. Babü’l-heva (Cilvegözü) kapısından ise günde 1.000 kamyon geçmektedir.

2. Depremden sonra Suriye’nin kuzeybatısındaki sınır kapıları ile yolların durumu

Suriye’nin kuzeybatısını Türkiye topraklarına bağlayan bütün kapıların yanı sıra gerek Türkiye topraklarından gerek kapılardan depremden zarar gören bölgelere giden yollar, insani yardım konvoylarının geçişi için açık olmaya devam etti. Sadece Türkiye içinde Babü’l-heva ve Hammam sınır kapılarına giden yollar depremden zarar gördüğü için kapandı. Ancak acil durum ekipleri depremden sonraki 48 saat içinde yolları onarıp düzgün ve güvenli geçişe açmayı başardı.

Yolların çoğunun sağlam kalması ve zarar gören yolların hızlı bir şekilde onarılmasına rağmen, ilk deprem ve onu takip eden diğer depremlerin neden olduğu tahribatın artması, Türkiye ve Suriye’nin kuzeyinde meydana gelen kar fırtınasından dolayı hareket ve erişimde karmaşa yaşandı. 

3. Deprem sonrası kara geçişlerinden insani müdahale

Depremden sonraki ilk 72 saat boyunca, Suriye’nin kuzeybatısındaki etkilenen bölgelere, bu bölgelerden sorumlu kuruluş ve yetkililerin bölgesel ve uluslararası müdahaleye yönelik çağrılarına rağmen hiçbir uluslararası yardım girmedi. Buna BM de dahil. Suriye Sivil Savunma Örgütü ve yerel gönüllü ekipler, ellerindeki kısıtlı imkanlarla arama ve kurtarma operasyonları, enkaz altından cesetleri çıkarma, yaralıları tedavi etme ve hayatta kalanlara yiyecek, su, ısınma ve barınak sağlama gibi şeyleri tek başına yaptı.

BM’nin ilk yardım konvoyu 9 Şubat 2023 günü Babü’l-heva kapısından giriş yaptı. Bu konvoy, afet sonrası ilk müdahale eden uluslararası ekip oldu. Ancak gelen konvoy, afet nedeniyle askıya alınan düzenli yardım programının bir parçasıydı. Bu konvoyla BM’nin afete müdahale konvoylarını göndermek için yol denemelerine başladığı düşünülüyor.

Özet:

Suriye’nin kuzeybatısında depremden etkilenen bölgeler, her türlü insani ihtiyaç, acil durum ekipleri, arama-kurtarma araçları ve ekipmanları konusunda ciddi bir eksiklik yaşadı. Türkiye’nin güneyinde depremin vurduğu geniş bölgelerde meydana gelen büyük yıkımdan dolayı depremin ilk üç gününde Suriye’de depremden etkilenen bölgelere hiçbir dış yardım veya müdahale ulaşmadı.

Yolların ve sınır kapılarının açık olması ve havadan yardım ulaştırma kabiliyetinden dolayı yardımın geç ulaşmasının, lojistik nedenlerden olması kaynaklanmadığı belirtiliyor. Uluslararası toplum ve BM’nin yüksek düzeyde acil insani müdahaleyi harekete geçirme ihtiyacına rağmen insani müdahale hatlarını açmada yavaş hareket ettiği görüldü.

Enkaz altında kalan insanların varlığı, hayatta kalanların yiyecek, su, ilaç ve barınağa ihtiyaç duyması ve sıcaklıkların çok düşmesine ek olarak bu uluslararası yavaşlık insanların çektiği sıkıntıları arttırdı. Ayrıca birçok insanın kurtulma şansını azalttı ve afet bölgelerindeki gruplar ve ekiplerin kaynaklarını tüketti.