Mercek Altında | Çağrılar ve kısıtlamalar arasında Suriye'nin kuzey bölgelerinde Türk lirasının kullanımı

Son zamanlarda Suriye'nin kuzeyinde Suriye lirası yerine Türk lirasının kullanılması çağrıları yoğunlaştı. Yerel konseyler Türk lirası ile fiyatlandırma düzenlemeleri yapmaya başladı. Geçici Hükumet de bu yönelimi teşvik etmek için çaba gösterdi. Aynı şekilde Kurtuluş Hükumeti Şura Konseyi de en yakın zamanda Türk lirasına geçilmesi fikrini dile getirdi.  Geçmişte çeşitli taraflar Suriye lirasının "rejimin para birimi" olduğu ve onu kullanmanın rejimin lehine olduğu iddiasıyla Suriye lirasını kullanmama çağrıları yapmıştı. Bazıları ise "Suriye lirasının" Suriye'nin ekonomik sembolü ve birliğinin kanıtı olmasından dolayı buna karşı çıkmıştı. Fakat daha derine baktığımızda bu çağrıların arkasında çeşitli menfaat ve yansımaların olduğunu görüyoruz. Bunları şu şekilde özetlemek mümkün:
1: Suriye Lirasının fiili kullanımına dair: Son birkaç yıldır Suriye lirasının sürekli değer kaybetmesinden dolayı kuzeyde kullanımı azaldı. Orta ve büyük ölçekli anlaşmaların çoğu ağırlıklı olarak ABD doları -yakın zamanda da Türk lirası- ile yapılıyor. Elektronik ev aletleri gibi temel eşyalardan otomobile ve gayrimenkule kadar çoğu şeyde alışveriş, hatta evlerin kiraya verilmesi Suriye lirası dışında başka para birimleri ile yapılıyor. Suriye lirası ise sadece bakkal, sebze, meyve, ikinci el giysi ve diğer basit mal ve hizmetlerin satışı gibi perakende satışlarda kullanılıyor.
Fırat Kalkanı ve sonrasında Zeytin Dalı Operasyonlarından sonra Türk lirasının varlığı güçlendi. Gruplara bağlı unsurların maaşları ve yakın Türk köy ve şehirlerinden temel hizmetlerin satın alınması ticari faaliyeti güçlendirdi. Türkiye de döviz nakli konusunda daha istekli görünmeye başladı ve para transferlerinin kuzeyde şubeler açan PTT aracılığıyla yapılması kararını aldı. Ayrıca insani yardım dernekleri ve kuruluşların para transferleri de çoğunlukla Türk lirasıyla olmaya başladı.
2. Suriye lirasının şu ana kadar tedavülde kalmasının ana nedenleri: Kuşkusuz yabancı para birimleriyle yapılan işlemlere sınırlı bir geçişle beraber son dönemde Suriye lirasının tedavülde kalmasının bazı nedenleri vardır. Bunların başında öğretmenler başta olmak üzere rejim kurumlarında çalışan veya emekli olan (sayıları on binleri bulan) kişilerin maaşlarını rejim hükumetine bağlı resmî kurumlardan Suriye lirası üzerinden almaları geliyor. Aynı şekilde döviz kurundaki farklılıklar çalışanlarının maaşlarını ödeyen kuruluş, örgüt ve özel sektör için de kârlı bir işlem. Bu kişiler, kişisel bir menfaat etmek için parayı, maaş alan kişiye teslim etmeden önce döviz kurundaki farklılıklardan faydalanarak döviz bozdurma işleminden kâr elde etmektedirler. 
Aynı şekilde kuzeyde güçlü bir şekilde yayılmış olan döviz büroları, Suriye lirasını güçlenmesine katkıda bulundu. Çünkü kuzeydeki döviz bürolarının en önemli gelir kaynağı döviz bozdurma işleminden değil, Suriye lirası da dahil olmak üzere para birimleri üzerindeki spekülasyonlardan gelmektedir.  Başka bir sebep de perakende satışlardan kazandıkları paradan dolayı büyük miktarlarda Suriye lirası bulunduran gıda tüccarlarının Suriye rejimi bölgeleri ile güçlü ilişkilere sahip olmalarıdır. Bu da ödemelerin Suriye lirası ile olmasını gerektiriyor. Son olarak nispeten zengin kaynaklara sahip askeri gruplar, unsurlarının maaşlarını kendileri için daha ucuz olan ve daha az masrafla yeni unsurları saflarına katmalarını sağlayan Suriye lirası üzerinden vermektedir. 
Üçüncü Bölüm: Aktörlerin menfaatleri: Para biriminin en önemli işlevlerinden birisi, bir değer ölçüsü ve deposu olmasıdır. Suriye para birimi ise bu özelliklerin çoğunu kaybetmiştir. Bu nedenle istikrarlı yeni bir para birimine geçmek serveti koruyacak, ticari faaliyetleri hareketlendirecek ve fiyatları daha istikrarlı hale getirecektir.
Suriye pazarının küçüklüğü ve alıcıların gelirinin az olması nedeniyle Türkiye’nin Türk lirasının tedavüle girmesinden çok büyük bir fayda sağlamayacağı beklenmektedir. Bununla birlikte bu durum Türkiye için kuzeyde bir artı sağlayacaktır. ABD ise Sezar yasası gereğince Doların tedavüle girmesinden daha büyük güç devşirecek ve yasanın çıktılarını görecektir. Aynı şekilde Türk lirasına yönelme veya Doların tamamen hakim olması HTŞ‘nin menfaatine olmayacaktır. Çünkü HTŞ spekülasyonlardan ve döviz kurundaki farklılıklarının yanı sıra Suriye lirası ile gerçekleşen ticari işlemlerden faydalanmaktadır. Bunun yanında Türk lirasının yaygınlaşması ve Suriye lirasının tedavülden kalkması veya azalmasının döviz bürolarının nüfuzunu ve gelirlerini azaltması bekleniyor. Bu kişiler güçleri ve ilişkileri nedeniyle böyle bir değişikliği kabul etmeyebilirler.
ABD doları veya Türk Lirası gibi yabancı para birimine geçme girişimleri çok kolay olmayacaktır. Yukarıda sayılan sebeplere ek olarak alternatif para birimiyle alakalı bazı teknik problemler bulunmaktadır. Örneğin bu para biriminin kuzeyde, özellikle de bozuk para ile işlem yapan perakende noktalarında ne kadar bulunabileceği bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında yeni para biriminin kupürlerine göre fiyatları kontrol etme meselesi de başka bir problemdir.  

Analiz ve Düşünce Birimi - Jusoor Araştırma Merkezi