Suriye lirası: Yeni bir çöküş mü, yoksa önceki eğilimin devamı mı

Suriye lirası: Yeni bir çöküş mü, yoksa önceki eğilimin devamı mı?

Ekim 2022’nin ortalarında Suriye lirası dolar karşısında büyük bir düşüş yaşayarak 5,100 seviyesinin üzerine çıktı. Bu düşüş, elde etmeyi başardığı nispi istikrardan sonra uzun zamandan beri Suriye lirasının değerindeki en büyük düşüş olarak kaydedildi.

Suriye lirasındaki son değişimlere, nesnel olarak daha geniş bir bağlamda ve zaman açısından daha uzun bir süre içinde bakmak mümkün değil. Çünkü Suriye lirası 10 yıldan fazla bir süredir sürekli bir düşüş yaşıyor. Yani Suriye ekonomisindeki çöküşün ve devlet kaynaklarının savaş yüzünden tükenmesi arka planında Suriye lirasının doğal seyri düşüş yönünde olacaktır.

Diğer taraftan Suriye lirası, rejimin aldığı bazı önlemler sayesinde 16 ayı aşkın bir süre istikrarını korudu. Alınan önlemler şu şekildeydi:

• Büyük iş adamlarını, paralarını bankalara yatırmaya zorlayarak ve büyük miktarlardaki para transferlerini durdurarak Suriye lirasının likiditesini kontrol etmek.

• Gayrimenkul ve araba satışları için banka hesabı açılmasını zorunlu tutan yasaların çıkarılması. Bununla bu tutarların Suriye lirası ile bankalarda durması hedeflenmişti.

• Para transferlerini zorlaştırma ve ihtiyati tutuklama işlemleri. İhtiyati tutuklanma kanunu, çok sayıda şirket ve iş adamının devlet kurumlarına Suriye lirası olarak büyük meblağlar ödemeye zorlanmasına katkıda bulunmuştu. Ayrıca onları siyasi alanda olduğu gibi güvenlik şubelerinde yaptıkları mali uzlaşmalar yoluyla bu kurumların verdiği kararlara karşı daha duyarlı olmalarını sağlamıştı. Bu durum, likiditenin azalmasını ve uzun bir süre rejimin elinde kalmasını sağladı. Ayrıca Suriye lirasının nispeten istikrarlı olmasına katkıda bulundu.

2022’nin ikinci çeyreğinde, küresel krizlerin arka planında yabancı malların fiyatlarındaki artışa bağlı olarak rejim, dövize daha fazla ihtiyaç duydu. Rejim Rus tüccarlar veya aracılar aracılığıyla Ukrayna’dan çalınan tahılı cazip fiyattan alabildi. Bu da rejimin daha fazla miktar ve dolayısıyla daha fazla döviz talep etmesine neden oldu.

Diğer taraftan Rusya’nın, Ukrayna’ya yönelik saldırılarının başlaması ve kendisine yönelik Batı yaptırımlarının uygulanmasıyla birlikte, dövize daha fazla ihtiyaç duyduğu görüldü. Bu durum onun, müttefiklerinden -en azından- kısa vadeli borçları bir an önce geri alma beklentisi içine soktu. Bu da rejimin döviz ihtiyacının artmasına ve Şam, Halep ve Suriye’nin kuzeyindeki pazarlardan gelen doları almak için piyasaya daha fazla Suriye lirasını pompalamasına sebep oldu.

Aynı bağlamda rejimin müttefikleri, enerji ve temel emtia fiyatlarındaki artışa ek olarak Rusya’nın karşı karşıya olduğu yaptırımlar ile askeri ve siyasi kayıplar ve İran’ın karşı karşıya olduğu protestolar gibi benzeri görülmemiş krizlere maruz kalıyor.

Bu şekilde piyasalara Suriye lirasının arzı artarken, Suriyeli tüccar ve iş adamlarının ülkelerinin para birimine olan güveni azalıyor. Bu da lirayı içinde bulunduğumuz yıl içinde sınırlarını bilemediğimiz yeni bir çöküşe itmektedir.

Değişmeyen tek şey, liranın değerinin önümüzdeki altı ay boyunca daha fazla düşüşe geçmesidir. Bu düşüşün seviyesi, rejimin para arzını azaltarak ve ortaklarından veya kendi bölgelerinde başlaması beklenen erken toparlanma projelerinden gelecek döviz aracılığıyla lirayı kontrol kabiliyetini yeniden kazanabilmesiyle ilgilidir.